Tuy nhiên, có 2 điểm có thể làm cha mẹ, và ngay cả những người làm chuyên môn bối rối khi tham gia công việc này:
Thứ nhất, các chương trình can thiệp hiện nay, chủ yếu, được mô tả cho can thiệp sớm, khi trẻ ở trước độ tuổi đi học. Các mô tả như vậy, vẫn còn đúng ngay khi tuổi sinh học của trẻ lớn hơn, vì sự phát triển tâm trí của trẻ thường thấp hơn. Nhưng không hoàn toàn đúng. Khi tuổi sinh học lớn hơn, thể chất của trẻ không thực sự khớp với sức mạnh của hệ cơ xương lớn hơn, kèm theo là sự phát triển (có thể có) của hệ sinh dục, khiến cho việc can thiệp không còn giống như đối với trẻ tương tương tuổi tâm trí mà có tuổi sinh học nhỏ hơn.
Thứ hai, việc đào tạo ngắn hạn, với đội ngũ tham gia đào tạo có thời gian thực hành ngắn, khiến cho việc tiếp thu kiến thức khó khăn, trong khi chi phí khá cao. Việc đào tạo này không chỉ nhằm vào những người sẽ trở thành chuyên gia, mà có cả những đối tượng khác, như cha mẹ và người chăm sóc. Mô hình này, thật ra, cũng học từ thế giới, nhưng đã được triển khai với nền tảng khác chúng ta. Điều này chưa được chú ý trong quá trình đào tạo.
Đây là một công việc khó khăn nên việc tham gia đã là rất đáng quý. Nhưng nó cần được làm tốt hơn, bổ sung nhiều hơn về nội dung và thời gian thực hành. Các chương trình cập nhật được giới thiệu khá nhiều cho người Việt, nhưng cản trở về ngôn ngữ vẫn là rào cản lớn nhất.
18/9/2021
Trong thời gian covid vừa rồi, có thời gian hơn nên mình có đọc và xem một số thông tin về can thiệp trẻ tự kỉ, phần dành cho cha mẹ, mình thấy có nhiều điều thú vị:
- Website a365 đã có thêm nhiều clip hướng dẫn cha mẹ, nên việc cha mẹ bắt tay vào can thiệp sẽ dễ dàng hơn rất nhiều. Các clip thiên về dạy cha mẹ những hành vi cụ thể để ứng đối cụ thể với những hành vi hay gặp mà cha mẹ thấy xuất hiện ở con mình. Tuy nhiên, các hướng dẫn viên giải thích cơ chế thì chưa chính xác.
- Các trung tâm với những nhà giáo dục đặc biệt có nhiều kinh nghiệm cũng cung cấp rất nhiều các clip ngắn, cũng nhằm cung cấp cho cha mẹ các hoạt động cụ thể có thể ứng dụng trong những hành vi được coi là phổ biến. Tuy nhiên, tính khái quát cũng yếu, vì ít khái quát về tâm lý học cơ bản lẫn tâm lý học của các rối loạn.
Vì vậy, với cha mẹ hoặc các bạn mới vào nghề, có thể sử dụng các clip này để thực hành. Cũng không nên nóng vội nếu chưa đạt hiệu quả ngay. Các kĩ năng luôn đi kèm yêu cầu ‘tập luyện’. Nếu cha mẹ bị hạn chế thời gian, khó tập được, nên tìm sự hỗ trợ từ các nhà chuyên môn, nhưng hoàn toàn có thể theo sát được hoạt động can thiệp của con.
Có một chia sẻ về học hòa nhập ở tiểu học cho con của một phụ huynh kì cựu, trên Fb, rất đáng chú ý:
CHUYỆN VỀ HỌC HÒA NHẬP Như tôi đã nói trong post trước, các trường công hiện nay có nhiệm vụ tiếp nhận trẻ đi học đúng tuyến, không phân biệt đối xử đối với trẻ khuyết tật, và phải tạo điều kiện để trẻ học hòa nhập (đấy là theo luật). Nhưng thực tế đi học thì vẫn là nỗi đau đầu của nhiều gia đình. Sau khi post tôi nhận được khá nhiều tin nhắn của các mẹ (tôi vẫn băn khoăn vì sao các mẹ không comment công khai ở đây luôn ạ?), và mỗi nhà mỗi kiểu. Nhưng phần lớn, các mẹ gặp khó khăn khi nhà trường có ý kiến về việc học hành của các con, tỏ vẻ không sẵn lòng tiếp nhận con trong lớp, gợi ý chuyển con đi… Tôi xin kể chuyện hòa nhập của trường con tôi, cách đây đã gần 10 năm, để mọi người tham khảo. Trường con tôi là trường công, các trường hợp tôi kể dưới đây đều là nhập học đúng tuyến.
- Con tôi là A đi học không làm hồ sơ khuyết tật. Sau một ngày cô nói con không chịu ngồi yên, cứ khoảng 20 phút lại đứng lên chạy đi chạy lại vô tổ chức. Tôi trao đổi với cô, nói là con hơi tăng động, mỗi lần con đứng lên như thế, cô hãy giao việc cho con, ví dụ như đi đổ rác. Cô làm ngay, giao cho con đổ cái ngăn rác của máy gọt bút chì của cả lớp. Con rất thích việc này, tự lên gỡ cái ngăn, đi đổ, về lắp lại, rồi lại ngồi được 20 phút nữa. Lăm le cái ngăn đó có rác lại đi đổ tiếp. Sau này cô qui định cụ thể giờ ra chơi mới được đi đổ cũng vui vẻ nghe ngay. Sau đấy trong lễ khai giảng con khó chịu đứng lên quậy, cô giao con ôm hộ cô bó hoa, thế là con vui vẻ trông bó hoa đến cuối. Đấy chỉ là một trong những câu chuyện xử lý của tôi khi trao đổi với cô thôi. Còn khá nhiều “mẹo vặt” nữa. Tôi nghĩ tôi cũng thành công khi gợi lên được hứng thú sư phạm của cô với một trẻ đặc biệt.
- Cháu B (mẹ cháu và tôi cùng nhóm tiền tiểu học) thì cứ thích lên bàn cô ngồi lục sách của cô ra đọc, nói thế nào cũng không xuống. Mẹ cháu biết cháu thích mấy quyển sách dày nên nhờ cô cho cháu mượn mang về chỗ. Mẹ cũng vào ban phụ huynh,chịu khó hoạt động lớp, hỗ trợ cô, nên cô cũng nể. Tuy nhiều chuyện chả giống ai nhưng anh chàng này đặc biệt giỏi tiếng Anh, giỏi kiểu nhớ từ vựng ấy. Cháu mang về vài giải thưởng cho lớp, nên cô cũng vui hơn.
- Cháu C thì hôm nào đến lớp cũng khóc ăn vạ hệt như ở mẫu giáo và khóc quá sẽ nôn. Có lần tôi đứng ở hành lang nghe chị giáo vụ trường phàn nàn là gia đình không dạy dỗ kỹ cho cháu. Trường thì vẫn phải nhận thôi, nhưng con như thế này bố mẹ phải quan tâm hơn, phải huấn luyện con kỹ, ở lại lâu hơn mỗi sáng, hoặc trả thêm chút phí cho bà lao công để lau dọn. Chứ chị ấy cứ bỏ mặc cho trường thế này khổ các cô lắm, mà cháu đấy cũng tổn hại sức khỏe, bị bạn bè xa lánh nữa. Tôi cũng để ý xem mẹ bạn ấy là ai để nhắn nhe lại lời cô giáo vụ như thế, nhưng đúng là chị ấy chỉ đưa con đến cổng trường rồi vội vàng đi luôn mặc con gào khóc và cô phải ra đưa vào. Nếu cô không làm thế hiệu trưởng sẽ phê bình, cô hiệu trưởng rất nghiêm, bất kể chuyện gì, người cô ấy phê bình đầu tiên vẫn là giáo viên đã.
- Cháu D mới gọi căng. Bố cháu giở luật ra, tuyên bố trường phải nhận con. Bố cũng không làm hồ sơ khuyết tật, nói con tôi không có bệnh tật gì. Bố cháu còn tham gia ban phụ huynh lớp, đi họp ở trường, trong cuộc họp thường góp ý chỉ trích nhà trường nữa chứ không có nể nang gì đâu. Nếu nhà trường trao đổi về cháu, bố nói là việc dạy dỗ là nhiệm vụ các cô, con tôi học dốt thì điểm kém, mất trật tự thì kỷ luật, tùy. Và thế là cháu cứ ngồi ở lớp, học gì thì học, mà chơi thì cô cũng không nói gì. Cháu còn ra hành lang và ra sân trường chơi nếu cháu thích. Nhân viên bảo vệ được cô hiệu trưởng dặn dò để mắt cháu, chỉ cần không làm gì nguy hiểm là được. Cháu không có hồ sơ khuyết tật nhưng trường tự làm như khuyết tật, cứ kệ học gì cũng vẫn cho lên lớp. Có nghĩa là họ không dại gì giữ cháu lưu ban làm gì cả, cứ để cháu lên lớp để còn ra trường. Cô hiệu trưởng khi thấy tôi chú ý đến trường hợp này có gọi tôi để tâm sự, nói là các cô cũng chỉ có giải pháp đó thôi, vì không có giáo viên riêng cho cháu, gia đình thì không hợp tác, không làm hồ sơ, mà bố cháu lại “gấu” quá. Tôi nói với cô là để cháu lang thang ngoài sân thế không ổn, cô cứ cho cháu vào phòng thể chất, học chung với bất cứ lớp nào đang có giờ thể chất ấy. Thế là hình như cũng ok, cháu toàn học thể dục cho đến lúc hết tiểu học.
- Cháu E thì nhập học khi đã 10 tuổi, lớn đùng so với các bạn, chưa biết nói, người đầy mụn nhọt do tự cào cấu bản thân. Cháu còn trái tuyến nữa, mẹ quen một cô trong trường nên cứ khóc lóc van nài trường nhận cháu để “cho con biết đi lớp”, vì mẫu giáo không nhận nữa rồi. Biết mình đang tình thế lúc nào cũng có thể bị mời ra nên chị ấy cứ rón rén khép nép, tay lúc nào cũng chắp trước bụng, mắt rơm rớm, lúc nào cũng sắp trình bày hoàn cảnh. Tôi chỉ là phụ huynh cùng lớp, đến gần định chia sẻ thôi mà chị ấy đã giật mình, như sợ tôi “ý kiến” để đuổi con chị. Cháu thì thi thoảng bị bạn bắt nạt, mà chị ấy nhìn thấy cũng không dám nói to. Tôi bực mình cũng hay quát lũ trẻ. Có hôm đến thấy thằng bé nằm dưới đất, mồ hôi ướt đầm, bọn trẻ con thi nhau ngồi lên người không cho ngồi dậy, tội ơi là tội.
Kết luận lại là gì ạ?Luật thì chủ trương học hòa nhập cho người khuyết tật, nhưng các điều kiện thực thi ở trường còn khó khăn lắm. Thiếu giáo viên, thiếu phòng học, lớp đông đặc, cô giáo trăm nghìn vất vả… Điều đó không thay đổi một sớm một chiều được đâu. Đấu tranh thì cũng phải dần dần. Mà đấu tranh có kết quả thì con cũng lớn rồi. Vì vậy mà bây giờ các mẹ chỉ còn cách:
– Can thiệp sớm phải rèn kỹ năng, xử lý hành vi cho tốt. Gia đình kết hợp với cô mà làm. Đừng có mỗi ngày đưa con đến trung tâm can thiệp 1h, 2h, đến 6 tuổi thì nhét vào trường tiểu học, mẹ chả biết gì cả, hoặc có dạy cũng cứ dạy hời hợt được vài từ, vài chữ cái, rồi chỉ biết kêu ca trách móc nhà nước xã hội cuộc đời (hihi các mẹ đừng giận nhé, tôi cứ phải nói thẳng thế). Các mẹ không lăn ra mà học để dạy con, thì chả bao giờ con tiến bộ được đâu. Cuộc chiến tìm chỗ gửi con sẽ kéo dài suốt cuộc đời-Con nhà ai kha khá chút thì chịu khó kết hợp với cô, làm sao cho cô dễ chịu nhất với sự có mặt của con. Mẹ phải có kiến thức và nhiều sáng tạo, và rất hiểu con mình. Không phải chỉ quà cáp cho cô là giải quyết được vấn đề, mà còn phải thực sự hợp tác với cô trong mọi việc ở lớp nữa. Khó khăn và mất thời gian thật, nhưng chỉ khoảng vài tháng đầu thôi, sau đó con sẽ dần dần ổn và mẹ sẽ nhàn đi nhiều.- Cũng có những cháu tình trạng nặng thật sự, có dạy cũng chỉ tiến bộ rất hạn chế. Đây là những cháu bố mẹ đã hết sức cố gắng, học mọi phương pháp, xoay đủ cách rồi mà vẫn khó tiến bộ, thì mới được xem là nặng nhé. Chứ nếu mới chỉ đi gửi vài trung tâm rồi bảo là cô nào cũng bảo con em nặng là không tính đâu. Những cháu đó thì không đi học hòa nhập trong điều kiện hiện nay được. Có đi cũng không hiệu quả gì, mà khổ cả gia đình và nhà trường. Phải tìm các phương án khác thôi, ví dụ dạy làm việc nhà, học vẽ, đàn, thể thao, làm nghề thủ công gì đó…Các mẹ tham khảo nhé. Tại nhiều inbox tôi quá, tôi cũng chia sẻ lại những gì tôi đã thấy. Không có ai giúp được con ngoài chính bố mẹ cả. Tôi cũng chả có bí quyết gì đâu. Bí quyết ở chính trong tay bố mẹ thôi.
Can Thiệp Đa Ngành 