Ở Việt Nam, tâm lý lâm sàng là một ngành nghề chưa có định vị cụ thể. Tuy nhiên, trong một số mô hình can thiệp được chuyển giao từ nước ngoài, ví dụ như mô hình Ngôn ngữ trị liệu Nhi, mà Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch đang truyền dạy, tâm bệnh lý được nhắc đến.
Ở Việt Nam, chỉ có chuyên ngành Tâm thần học y học được truyền dạy nhiều năm trong hệ thống y tế và có vị trí việc làm rõ rệt. Thật tiếc, nó gắn nhiều với sự kì thị. Nên trong một số trường hợp, “tâm bệnh” là tên được lựa chọn trong một số bệnh viện, mà tôi chắc chắn rằng, nội dung chính xác của khái niệm trên là Tâm thần học. Có điều, những mô hình nhập ngoại như trên không có được những người chủ chốt mà có kiết thức lý thuyết vững chắc. Đa số họ là những nhà ứng dụng, những nhà thực hành, có kinh nghiệm lâm sàng tốt, nhưng khó mà giải đáp các vấn đề lý thuyết một cách khúc chiết.
Chính vì vậy, phân môn Tâm bệnh trong chương trình 10 tháng mà tôi học của Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch không thực sự phù hợp cho những nhà can thiệp Ngôn ngữ trị liệu Nhi. Nội dung này cần được xác định kĩ hơn, vì thực sự chương trình chỉ làm rõ được các can thiệp sớm, chứ không phải là tổng thể can thiệp cho trẻ đạt đến độ tuổi vị thành niên sinh học. Tâm bệnh học cần cung cấp kiến thức cho thời kì này là chính, và cho đối tượng là trẻ có rối loạn phát triển. Ngoài ra, nội dung đó không chính xác về mặt ‘tâm bệnh học’. Nó phù hợp với tên ‘tâm lý phát triển’ hơn, và quá thừa với những phần tâm lý phát triển ở tuổi vị thành niên và trưởng thành.
Vì vậy, bài dịch sau đây của ba tác giả: JAMES E. MADDUX George Mason University – Fairfax, Virginia; JENNIFER T. GOSSELIN Sacred Heart University -Fairfield, Connecticut; BARBARA A. WINSTEAD Old Dominion University – Norfolk, Virginia (2012) với việc bàn luận về “tâm bệnh học là gì?” có thể sẽ làm sáng tỏ thêm cho câu hỏi “cần học phần nào của tâm bệnh học để trở thành chuyên viên Ngôn ngữ trị liệu Nhi”.
Bài gốc có nhiều phần tương tự bài “Các rối loạn hành vi” trong tài liệu “Sức khỏe tâm thần”, sách dành cho sinh viên y khoa năm 3, năm học 2020-2021, nên tôi bỏ qua. Tôi cũng không đưa vào đây quan điểm phê phán, rất gay gắt, về việc các nhà chuyên môn xây dựng hệ thống DSM IV và thậm chí, DSM 5, bị ảnh hưởng bởi lợi ích vật chất từ các hãng dược, một vấn đề đang nhức nhối trong nền y tế Việt Nam. Không vì thế mà quan điểm của ba tác giả nêu trên bị mất đi tính giá trị, và không mang lại những hiểu biết, làm nền tảng cho kiến thức y khoa, cho việc phối hợp giữa nhiều ngành trong can thiệp đa ngành.
Trích dịch:
Đưa ra một định nghĩa rõ ràng về tâm bệnh học là một nhiệm vụ khó khăn, nếu không muốn nói là bất khả thi. Các định nghĩa hoặc quan niệm về tâm bệnh học và các thuật ngữ liên quan như rối loạn tâm thần đã là chủ đề tranh luận sôi nổi trong suốt lịch sử tâm lý học và tâm thần học, và cuộc tranh luận vẫn chưa kết thúc (Gorenstein, 1984; Horwitz, 2002; Widiger, 1997). Mặc dù có nhiều biến thể, cuộc tranh luận này tập trung vào một câu hỏi quan trọng duy nhất: Liệu tâm bệnh học và các thuật ngữ liên quan như rối loạn tâm thần và bệnh tâm thần có thể được định nghĩa một cách khách quan và theo tiêu chí khoa học, hay chúng là các cấu trúc xã hội (Gergen, 1985), được xác định phần lớn hay toàn bộ bởi các giá trị văn hóa và xã hội? Mục tiêu của bài này là giải quyết vấn đề đó. Giải quyết vấn đề là rất quan trọng vì quan điểm của người đọc về mọi thứ khác trong tâm bệnh học sẽ bị ảnh hưởng bởi quan điểm của họ về điều này.
Bài này đề cập đến các quan niệm về tâm bệnh học. Một quan niệm về tâm bệnh học không phải là một lý thuyết về tâm bệnh học (Wakefield, 1992a). Một quan niệm về tâm bệnh học cố gắng định nghĩa thuật ngữ — để phân định những trải nghiệm nào của con người được coi là tâm bệnh lý và những trải nghiệm nào không. Quan niệm về tâm bệnh học không cố gắng giải thích các hiện tượng tâm lý được coi là bệnh lý, mà thay vào đó cho chúng ta biết những hiện tượng tâm lý nào được coi là bệnh lý và do đó cần được giải thích. Tuy nhiên, một lý thuyết về tâm bệnh học là một nỗ lực để giải thích những hiện tượng và trải nghiệm tâm lý đã được quan niệm xác định là bệnh lý.
Việc hiểu các quan niệm khác nhau về tâm bệnh học là rất quan trọng vì một số lý do. Như nhà triết học y khoa Lawrie Reznek (1987) đã nói, “Các khái niệm mang lại hậu quả – việc phân loại mọi thứ theo cách này chứ không phải theo cách khác có ý nghĩa quan trọng đối với cách chúng ta hành xử với những thứ đó” . Khi nói về tầm quan trọng của quan niệm về bệnh tật, Reznek đã viết:
Việc phân loại một tình trạng như một căn bệnh mang lại nhiều hậu quả quan trọng. Chúng tôi thông báo cho các nhà khoa học y khoa rằng họ nên cố gắng tìm ra cách chữa trị tình trạng này. Chúng tôi thông báo cho các nhà hảo tâm rằng họ nên hỗ trợ nghiên cứu như vậy. Chúng tôi hướng sự chăm sóc y tế vào tình trạng bệnh, làm cho nó phù hợp để điều trị tình trạng bệnh bằng các biện pháp y học như điều trị bằng thuốc, phẫu thuật, v.v. Chúng tôi thông báo cho các tòa án của mình rằng việc bắt những người chịu trách nhiệm về các biểu hiện của tình trạng này là không phù hợp. Chúng tôi thiết lập các dịch vụ phát hiện cảnh báo sớm nhằm phát hiện tình trạng bệnh ở giai đoạn đầu khi nó vẫn có thể điều trị thành công. Chúng tôi gửi thông báo cho các công ty bảo hiểm y tế và các dịch vụ y tế quốc gia rằng họ có trách nhiệm thanh toán cho việc điều trị tình trạng đó. Việc phân loại một tình trạng như một căn bệnh không phải là vấn đề nhàn rỗi.
Nếu chúng ta thay thế tâm bệnh lý hoặc rối loạn tâm thần cho từ bệnh trong đoạn này, thông điệp của nó vẫn đúng. Cách chúng tôi quan niệm về tâm bệnh học và các thuật ngữ liên quan có ý nghĩa rộng rãi đối với các cá nhân, chuyên gia y tế và sức khỏe tâm thần, các cơ quan và chương trình của chính phủ và xã hội nói chung.
Phân loại hay các chiều hướng
Khó khăn vốn có trong quan niệm của DSM về tâm bệnh lý và những nỗ lực khác để phân biệt giữa bình thường và bất thường hoặc thích nghi và không thích nghi là, DSM là các mô hình phân loại, cố gắng mô tả các hướng dẫn để phân biệt rõ ràng giữa các cá nhân bình thường hay bất thường và để xác định bất thường cụ thể nào hoặc “Rối loạn” ở một người phải loại trừ các rối loạn khác. Một mô hình thay thế, được hỗ trợ nhiều bởi nghiên cứu, là mô hình chiều hướng. Trong mô hình chiều hướng, tính bình thường và bất thường, cũng như hoạt động tâm lý hiệu quả và không hiệu quả, nằm dọc theo một chuỗi liên tục; cái gọi là rối loạn tâm lý chỉ đơn giản là những biến thể cực đoan của những hiện tượng tâm lý bình thường và những vấn đề bình thường trong sinh hoạt (Keyes & Lopez, 2002). Mô hình chiều hướng không liên quan đến việc phân loại người hoặc rối loạn, mà là xác định và đo lường sự khác biệt của cá nhân trong các hiện tượng tâm lý như cảm xúc, khí sắc, trí thông minh và phong cách cá nhân (Lubinski, 2000). Sự khác biệt lớn giữa các cá nhân về các khía cạnh được mong đợi, chẳng hạn như sự khác biệt mà chúng tôi tìm thấy trong các bài kiểm tra tiêu chuẩn về trí thông minh. Như với trí thông minh, sự phân chia giữa bình thường và bất thường có thể được phân chia để thuận tiện hoặc hiệu quả nhưng không được coi là dấu hiệu của sự không liên tục thực sự giữa các “loại” hiện tượng hoặc “loại” người. Ngoài ra, phương sai thống kê không nhất thiết được coi là bệnh lý, mặc dù các biến thể cực đoan ở một trong hai đầu của một chiều (ví dụ: hướng nội / hướng ngoại, loạn thần kinh, thông minh) có thể hại nếu chúng dẫn đến việc hoạt động không linh hoạt.
Khái niệm này không phải là mới. Ngay từ năm 1860, Henry Maudsley đã nhận xét rằng “không có ranh giới giữa sự tỉnh táo và sự điên rồ; và cảm giác hơi cường điệu ám chỉ một người đàn ông “đặc biệt” trên thế giới chỉ khác về mức độ so với cảm giác đưa hàng trăm người vào trại tị nạn “(1860, trang 14, trích trong Millon, 2010, trang 33).
Bằng chứng thực nghiệm về tính hợp lệ của phương pháp tiếp cận kiểu chiều hướng để điều chỉnh tâm lý là mạnh nhất trong lĩnh vực nhân cách và rối loạn nhân cách (Maddux & Mudell, 1999; Widiger & Trull, 2007). Các nghiên cứu phân tích nhân tố về các vấn đề nhân cách trong dân số nói chung và dân số lâm sàng mắc chứng “rối loạn nhân cách” cho thấy sự tương đồng rõ rệt giữa hai nhóm. Ngoài ra, các cấu trúc yếu tố này không phù hợp với hệ thống phân loại các rối loạn nhân cách thành các loại của DSM và hỗ trợ một cái nhìn chiều hướng hơn là một cái nhìn phân loại. Ví dụ, bằng chứng gần đây nhất cho thấy rõ ràng rằng nhân cách bệnh lý (hoặc nhân cách chống đối xã hội) và các rối loạn hướng ngoại khác ở tuổi trưởng thành hiển thị cấu trúc chiều hướng, không phải cấu trúc phân loại (Edens, Marcus, Lilienfeld, & Poythress, 2006; Krueger, Markon, Patrick, & Iacono, 2005; Larsson, Andershed, & Lichtenstein, 2006). Điều này cũng đúng với chứng ái kỷ và rối loạn nhân cách ái kỷ (Brown, Budzek, & Tamborski, 2009). Ngoài ra, Mô hình phân tầng cảm xúc gần đây về rối loạn nhân cách ranh giới, mặc dù không được trình bày rõ ràng dưới dạng mô hình chiều hướng, về mọi mặt đều phù hợp với mô hình chiều hướng (Selby & Joiner, 2009). Quan điểm về các rối loạn nhân cách cũng được hỗ trợ bởi nghiên cứu đa văn hóa (Alarcon, Foulks, & Vakkur, 1998).
Nghiên cứu về các vấn đề khác cũng hỗ trợ quan điểm chiều hướng. Các nghiên cứu về các loại trải nghiệm cảm xúc bình thường (ví dụ, Carver, 2001; Oatley & Jenkins, 1992; Oatley, Keltner, & Jenkins, 2006) chỉ ra rằng rối loạn cảm xúc “lâm sàng” không phải là các lớp trải nghiệm cảm xúc rời rạc không liên tục từ cảm xúc hàng ngày bị đảo lộn và các vấn đề. Nghiên cứu về các mô hình gắn bó của người lớn trong các mối quan hệ cho thấy rằng các chiều hướng là mô tả chính xác hơn về các mô hình đó, hơn là các phạm trù (Fossati, 2003; Fraley & Waller, 1998; Hankin, Kassel, Abela, 2005). Nghiên cứu về các hành vi tự hại bản thân đã chỉ ra rằng chúng cực kỳ phổ biến và bản thân chúng không phải là dấu hiệu bất thường hoặc triệu chứng của rối loạn (Baumeister & Scher, 1988). Nghiên cứu về các vấn đề đọc của trẻ em chỉ ra rằng chứng khó đọc không phải là một tình trạng ‘tất cả hoặc không’ mà trẻ em mắc phải hoặc không mắc phải, mà xảy ra ở các mức độ, và không có sự phân chia hiển nhiên giữa trẻ mắc chứng khó đọc và không mắc chứng khó đọc (Shaywitz, Escobar, Shaywitz, Fletcher, & Makuch, 1992; Shaywitz, Morris, & Shaywitz, 2008; Snowling, 2006). Nghiên cứu về chứng tăng động giảm chú ý (Barkley, 2005), rối loạn stress sau sang chấn (Anthony, Lonigan, & Hecht, 1999; Rosen & Lilienfeld, 2008; Ruscio, Ruscio, & Keane, 2002), và rối loạn hoảng sợ (Eaton, Kessler, Wittchen, & Magee, 1994) chứng minh cùng một ý này. Nghiên cứu về trầm cảm và tâm thần phân liệt chỉ ra rằng những “rối loạn” này được xem tốt nhất là các cụm chiều hướng liên quan lỏng lẻo về các chiều khác biệt của từng cá nhân, chứ không phải là các hội chứng giống như bệnh tật (Claridge, 1995; Costello, 1993a, 1993b; Eisenberg và cộng sự, 2009; Flett, Vredenburg, & Krames, 1997). Ví dụ, một nghiên cứu gần đây về các triệu chứng trầm cảm ở trẻ em và thanh thiếu niên đã tìm thấy cấu trúc chiều hướng cho tất cả các triệu chứng DSM – IV của rối loạn trầm cảm điển hình (Hankin, Fraley, Lahey, & Waldman, 2005).
Người đưa ra thuật ngữ “tâm thần phân liệt”, Eugene Bleuler, xem cái gọi là tình trạng bệnh lý là liên tục với cái gọi là tình trạng bình thường và ghi nhận sự xuất hiện của các triệu chứng “tâm thần phân liệt” ở những người bình thường (Gilman, 1988). Trên thực tế, Bleuler gọi triệu chứng chính của “tâm thần phân liệt” (rối loạn tư duy) đơn giản là “ungewonlich,” trong tiếng Đức có nghĩa là “bất thường”, không phải “kỳ quái” như nó đã được dịch trong phiên bản tiếng Anh đầu tiên của cuốn sách chuyên khảo cổ điển của Bleuler ( Gilman, 1988). Về cơ bản, việc tạo ra bệnh tâm thần phân liệt như một phân loại là “một tạo tác của các hệ tư tưởng tiềm ẩn trong các nhà khoa học y tế châu Âu và Mỹ thế kỷ 19” (Gilman, 1988). Thật vậy, nghiên cứu chỉ ra rằng ảo giác và hoang tưởng do những người được chẩn đoán mắc chứng rối loạn phân liệt thể hiện liên tục với những trải nghiệm và hành vi trong cộng đồng dân cư nói chung (Johns & van Os, 2001; van Os , Verdoux, Maurice-Tison, Gay, Liarud, Salamon, & Bourgeois, 1999). Nghiên cứu gần đây cũng cho thấy rằng các thước đo chiều hướng của rối loạn tâm thần là những yếu tố dự đoán tốt hơn về hành vi rối loạn chức năng, thích ứng xã hội và chức năng nghề nghiệp hơn là chẩn đoán phân loại (Rosenman, Korten, Medway, & Evans, 2003). Cuối cùng, các nhà nghiên cứu sinh học tiếp tục khám phá ra sự liên tục giữa cái gọi là tình trạng tâm lý bình thường và bất thường (hoặc bệnh lý) (Claridge, 1995; Livesley, Jang, & Vernon, 1998; Nettle, 2001).
Tất nhiên, các phương pháp tiếp cận theo chiều hướng không phải là không có hạn chế của chúng, bao gồm những khó khăn lớn hơn mà chúng gây ra trong giao tiếp giữa các chuyên gia, so với các hạng mục và sự phức tạp hơn của chúng đối với việc sử dụng trên lâm sàng (Simonsen, 2010). Ngoài ra, các nhà nghiên cứu và bác sĩ lâm sàng chưa đạt được sự đồng thuận về việc sử dụng chiều hướng nào (Simonsen, 2010). Cuối cùng, các phương pháp tiếp cận theo chiều hướng không giải quyết được vấn đề chủ quan, đã được đề cập trước đây, bởi vì quyết định liên quan đến việc suy nghĩ, cảm xúc hoặc hành vi của một người phải được coi là bất thường bao nhiêu, vẫn là quyết định chủ quan. Tuy nhiên, các phương pháp tiếp cận theo chiều hướng đang dần được chấp nhận rộng rãi và chắc chắn sẽ ngày càng được tích hợp nhiều hơn vào các lược đồ phân loại truyền thống. (Một cuộc thảo luận sâu rộng về ưu và nhược điểm của các phương pháp tiếp cận phân loại nằm ngoài phạm vi của chương này. Các thảo luận chi tiết và thông tin có thể được tìm thấy trong các nguồn gần đây khác [ví dụ: Grove & Vrieze, 2010; Simonsen, 2010].)
Chủ nghĩa kiến tạo xã hội và quan niệm về tâm bệnh lý
Nếu chúng ta không thể đưa ra một quan niệm khách quan và khoa học về tâm bệnh học và rối loạn tâm thần, thì chúng ta còn cách nào để hiểu những thuật ngữ này không? Vậy thì chúng ta quan niệm như thế nào về tâm bệnh học? Giải pháp cho vấn đề này không phải là phát triển một định nghĩa khác về tâm bệnh học, mà là chấp nhận thực tế rằng vấn đề không có giải pháp – ít nhất không phải là một giải pháp có thể đạt được bằng các phương tiện khoa học. Chúng ta phải từ bỏ mục tiêu phát triển một định nghĩa khoa học và chấp nhận ý tưởng rằng tâm bệnh học và các thuật ngữ liên quan không phải là loại thuật ngữ có thể được định nghĩa thông qua các quá trình mà chúng ta thường coi là khoa học. Chúng ta phải ngừng đấu tranh để phát triển một quan niệm khoa học về tâm bệnh lý và thay vào đó cố gắng hiểu bản thân cuộc đấu tranh — tại sao nó xảy ra và ý nghĩa của nó. Chúng ta cần hiểu rõ hơn về cách mọi người cố gắng hình dung và xác định bệnh lý tâm thần, những gì họ đang cố gắng đạt được khi họ làm điều này, làm thế nào và tại sao những quan niệm này là chủ đề của cuộc tranh luận liên tục và được sửa đổi liên tục.
Chúng tôi bắt đầu bằng cách chấp nhận ý tưởng rằng tâm bệnh học và các khái niệm liên quan là những ý tưởng trừu tượng không được xây dựng về mặt khoa học mà được xây dựng về mặt xã hội. Chủ nghĩa kiến tạo xã hội liên quan đến việc “làm sáng tỏ quá trình mà mọi người đến để mô tả, giải thích, hoặc giải thích về thế giới mà họ đang sống” (Gergen, 1985). Chủ nghĩa kiến tạo xã hội liên quan đến việc “xem xét các cách thức mà mọi người hiểu thế giới, các quá trình xã hội và chính trị ảnh hưởng đến cách mọi người định nghĩa từ ngữ và giải thích các sự kiện, cũng như hàm ý của những định nghĩa và giải thích này – ai được lợi và ai bị mất, do cách chúng ta mô tả và hiểu thế giới ”(Muehlenhard & Kimes, 1999). Theo quan điểm này, các từ và khái niệm như tâm bệnh lý và rối loạn tâm thần “là sản phẩm của những hiểu biết lịch sử và văn hóa cụ thể hơn là… những phạm trù kinh nghiệm phổ biến và bất biến của con người” (Bohan, 1996). Các định nghĩa phổ quát hoặc “đúng” về khái niệm không tồn tại bởi vì những định nghĩa này phụ thuộc chủ yếu vào việc ai sẽ thực hiện việc xác định. Những người định nghĩa thường là những người có quyền lực, và vì vậy những định nghĩa này phản ánh và thúc đẩy lợi ích và giá trị của họ (Muehlenhard & Kimes, 1999). Do đó, “khi những người kém quyền lực cố gắng thách thức các mối quan hệ quyền lực hiện có và thúc đẩy thay đổi xã hội, chiến trường ban đầu thường là những từ được sử dụng để thảo luận vấn đề” (Muehlenhard & Kimes, 1999). Bởi vì lợi ích của con người và thể chế dựa trên các giá trị của họ, các cuộc tranh luận về định nghĩa các khái niệm thường trở thành xung đột giữa những niềm tin sâu sắc và ngầm hiểu về cách thế giới hoạt động hoặc nên hoạt động và về sự khác biệt giữa đúng và sai. Những xung đột như vậy thể hiện rõ trong các cuộc tranh luận về định nghĩa của các thuật ngữ như bạo lực gia đình (Muehlenhard & Kimes, 1999), lạm dụng tình dục trẻ em (Holmes & Slapp, 1998; Rind, Tromovich, & Bauserman, 1998), và các thuật ngữ khác.
Quan điểm của nhà kiến tạo xã hội có thể được đối lập với quan điểm của chủ nghĩa bản chất. Thuyết khái quát giả định rằng có các phạm trù tự nhiên và tất cả các thành viên của một phạm trù nhất định đều có chung những đặc điểm quan trọng (Rosenblum & Travis, 1996). Ví dụ, quan điểm chủ nghĩa bản chất xem các phạm trù chủng tộc, khuynh hướng tình dục và tầng lớp xã hội của chúng ta là các phạm trù khách quan độc lập với các quá trình xã hội hoặc văn hóa. Nó xem những danh mục này là đại diện cho “những điểm tương đồng có thể kiểm chứng theo kinh nghiệm và sự khác biệt giữa mọi người” (Rosenblum & Travis, 1996) và như “mô tả [theo] cấu trúc vốn có của thế giới trong chính nó” (Zachar & Kendler, 2010). Tuy nhiên, theo quan điểm của các nhà kiến tạo xã hội, “thực tế không thể tách rời khỏi cách một nền văn hóa hiểu về nó” (Rosenblum & Travis, 1996). Trong chủ nghĩa kiến tạo xã hội, những phạm trù như vậy không đại diện cho con người là gì, mà là cách mọi người nghĩ về và cố gắng tạo ra sự khác biệt giữa mọi người. Các quá trình xã hội cũng xác định sự khác biệt giữa mọi người quan trọng hơn những khác biệt khác (Rosenblum & Travis, 1996).
Do đó, theo quan điểm của chủ nghĩa bản chất, bệnh lý nhân cách và rối loạn tâm thần là những thực thể tự nhiên mà bản chất thực sự của nó có thể được khám phá và mô tả. Tuy nhiên, từ góc độ kiến tạo xã hội, chúng chỉ là những ý tưởng trừu tượng được con người xác định và do đó phản ánh các giá trị của họ – văn hóa, nghề nghiệp và cá nhân. Ý nghĩa của những khái niệm này và các khái niệm khác không được tiết lộ bởi các phương pháp khoa học mà được thương lượng giữa những người và các tổ chức của xã hội, những người quan tâm đến định nghĩa của chúng. Trên thực tế, chúng ta thường đề cập đến các thuật ngữ tâm lý như là những cấu trúc vì lý do này — rằng ý nghĩa của chúng được xây dựng và thương lượng thay vì được khám phá hoặc tiết lộ. Cách thức mà các quan niệm về cấu trúc tâm lý cơ bản như cái tôi (Baumeister, 1987) và lòng tự trọng (Hewitt, 2002) đã thay đổi theo thời gian và những cách khác nhau mà chúng được quan niệm bởi các nền văn hóa khác nhau (Cross & Markus, 1999; Cushman , 1995; Hewitt, 2002), đã cung cấp một ví dụ về quá trình này. Vì vậy, “tất cả các loại rối loạn, ngay cả các loại rối loạn thể chất được khám phá một cách khoa học một cách thuyết phục, đều là sản phẩm của con người xây dựng các hệ thống có ý nghĩa để hiểu thế giới của họ” (Raskin & Lewandowski, 2000). Ngoài ra, bởi vì “ý nghĩa của việc trở thành một con người được xác định bởi những cách nói chuyện văn hóa và khái niệm hóa tính cách con người… bản sắc và sự rối loạn được xây dựng về mặt xã hội, và có nhiều cấu trúc rối loạn như ở các nền văn hóa” (Neimeyer & Raskin, 2000; ). Cuối cùng, “nếu mọi người không thể đạt được sự thật khách quan về rối loạn thực sự là gì, thì các cấu trúc khả thi của rối loạn phải cạnh tranh với nhau trên cơ sở sử dụng và ý nghĩa của chúng trong các tình huống lâm sàng cụ thể” (Raskin & Lewandowski, 2000).
Tóm tắt
Từ quan điểm của nhà kiến tạo xã hội, các lực lượng văn hóa xã hội, chính trị, nghề nghiệp và kinh tế ảnh hưởng đến các quan niệm chuyên nghiệp và thế tục về tâm bệnh học. Quan niệm của chúng tôi về sự bình thường và bất thường tâm lý không phải là sự thật về con người mà là những ý tưởng trừu tượng được xây dựng thông qua sự hợp tác ngầm và rõ ràng của các nhà lý thuyết, nhà nghiên cứu, chuyên gia, khách hàng của họ và nền văn hóa mà tất cả đều được lồng ghép và thể hiện quan điểm chung về thế giới và bản chất con người. Vì lý do này, các rối loạn tâm thần và nhiều loại chẩn đoán của DSM không được “phát hiện” giống như cách một nhà khảo cổ học phát hiện ra một đồ tạo tác bị chôn vùi hoặc một nhà nghiên cứu y học phát hiện ra một loại virus. Thay vào đó, chúng được can thiệp (Raskin & Lewandowski, 2000). Tuy nhiên, khi nói rằng rối loạn tâm thần được phát minh ra, chúng tôi không coi rằng chúng là “huyền thoại” (Szasz, 1974) hay nỗi đau khổ của những người được coi là rối loạn tâm thần là không có thật. Thay vào đó, chúng tôi muốn nói rằng những rối loạn này không tồn tại và có các đặc tính, giống như kiểu đồ vật tạo tác và vi rút tồn tại và có. Do đó, quan niệm về tâm thần học “không chỉ đơn giản mô tả và phân loại các đặc điểm của các nhóm cá nhân, mà… tích cực xây dựng một phiên bản của cả bình thường và bất thường… sau đó được áp dụng cho những cá nhân cuối cùng được phân loại là bình thường hoặc bất thường” (Parker, Georgaca, Harper, McLaughlin, & StowellSmith, 1995).
Các quan niệm về tâm thần học và các loại bệnh lý tâm thần khác nhau không phải là bản đồ của các sự thật tâm lý về con người. Thay vào đó, chúng là những tạo tác xã hội phục vụ cùng các mục tiêu văn hóa xã hội giống như quan niệm của chúng ta về chủng tộc, giới tính, tầng lớp xã hội và xu hướng tình dục – những tác phẩm duy trì và mở rộng quyền lực của một số cá nhân và thể chế và duy trì trật tự xã hội, như được định nghĩa bởi những người có quyền lực (Beall, 1993; Parker và cộng sự, 1995; Rosenblum & Travis, 1996). Cũng như các cấu trúc xã hội khác, các khái niệm về tính bình thường và bất thường tâm lý của chúng ta cuối cùng gắn liền với các giá trị xã hội — cụ thể là các giá trị của những cá nhân, nhóm và tổ chức quyền lực nhất của xã hội — và các quy tắc ngữ cảnh cho hành vi bắt nguồn từ những giá trị này (Kirmeyer, 2005; Parker và cộng sự, 1995; Rosenblum & Travis, 1996). Như McNamee và Gergen (1992) đã phát biểu: “Nghề nghiệp sức khỏe tâm thần không trung lập về mặt chính trị, đạo đức hoặc giá trị. Các hoạt động của họ thường hoạt động để duy trì các giá trị nhất định, các thỏa thuận chính trị và các thứ bậc đặc quyền”. Do đó, cuộc tranh luận về định nghĩa của tâm thần học, cuộc đấu tranh xem ai là người có thể định nghĩa nó và các sửa đổi liên tục của DSM không phải là khía cạnh của việc tìm kiếm “chân lý”. Thay vào đó, chúng là những cuộc tranh luận về định nghĩa của những điều trừu tượng được xây dựng về mặt xã hội và những cuộc đấu tranh giành quyền lực cá nhân, chính trị và kinh tế bắt nguồn từ quyền phủ nhận những điều trừu tượng này và do đó để xác định cái gì và ai mà xã hội coi là bình thường và bất bình thường.
Cuộc tranh luận về quan niệm hoặc định nghĩa của tâm bệnh học và các thuật ngữ liên quan đã diễn ra trong nhiều thập kỷ, nếu không muốn nói là hàng thế kỷ, và sẽ tiếp tục, cũng như chúng ta sẽ luôn có những cuộc tranh luận về các định nghĩa của chân lý, cái đẹp, công bằng và nghệ thuật. Quan điểm của chúng tôi là tâm bệnh học và rối loạn tâm thần không phải là những loại thuật ngữ mà ý nghĩa “thực sự” chỉ được khám phá hoặc định nghĩa một cách khách quan bằng cách sử dụng các phương pháp khoa học. Chúng là những cấu trúc xã hội – những ý tưởng trừu tượng mà ý nghĩa của nó được thương lượng giữa những người và thể chế của một nền văn hóa và phản ánh các giá trị và cấu trúc quyền lực của nền văn hóa đó tại một thời điểm nhất định. Vì vậy, quan niệm và định nghĩa về tâm thần học luôn luôn được tranh luận và thay đổi liên tục. Nó không phải là một thứ tĩnh lặng và cụ thể mà bản chất thực sự của nó có thể được khám phá và mô tả một lần và mãi mãi.
Tuy nhiên, khi nói rằng các quan niệm về tâm lý nhân cách được xây dựng về mặt xã hội chứ không phải xuất phát từ khoa học, chúng tôi không đề xuất rằng sự đau đớn và đau khổ về tâm lý của con người là không có thật hoặc không thể nghiên cứu các mô hình suy nghĩ, cảm giác và hành vi, mà xã hội quyết định gắn nhãn bệnh lý nhân cách, một cách khách quan và khoa học. Thay vào đó, chúng tôi muốn nói rằng đã đến lúc phải thừa nhận rằng khoa học không thể xác định quan niệm “riêng biệt” hay “đúng đắn” về bệnh lý tâm thần và rối loạn tâm thần hơn là nó có thể xác định quan niệm “riêng biệt” và “đúng đắn” về các cấu trúc xã hội khác, chẳng hạn như cái đẹp, công bằng, chủng tộc và tầng lớp xã hội. Tuy nhiên, chúng ta có thể sử dụng khoa học để nghiên cứu các hiện tượng mà nền văn hóa của chúng ta gọi là tâm bệnh lý. Chúng ta có thể sử dụng các phương pháp khoa học để hiểu quan niệm của một nền văn hóa về sức khỏe và rối loạn tâm thần hoặc tâm lý, cách quan niệm này đã phát triển và ảnh hưởng của nó đến cá nhân và xã hội như thế nào. Chúng ta cũng có thể sử dụng các phương pháp khoa học để hiểu nguồn gốc của các mô hình suy nghĩ, cảm giác và hành vi mà một nền văn hóa coi là bệnh tâm thần và để phát triển và thử nghiệm các cách sửa đổi các mô hình đó.
Tâm lý học và tâm thần học sẽ không bị suy giảm khi thừa nhận rằng các khái niệm cơ bản của chúng là về mặt xã hội và không được xây dựng về mặt khoa học — không hơn y học bị yếu thế khi thừa nhận rằng các khái niệm về sức khỏe và bệnh tật được xây dựng về mặt xã hội (Reznek, 1987), cũng như kinh tế học, bằng cách thừa nhận rằng quan niệm về nghèo đói và giàu có được xây dựng trên phương diện xã hội. Tương tự như vậy, tranh cãi gần đây trong thiên văn học về cách xác định thuật ngữ hành tinh (Zachar & Kendler, 2010) không làm cho thiên văn học trở nên kém khoa học hơn. Khoa học không thể cung cấp cho chúng ta những định nghĩa khoa học thuần túy về các khái niệm này. Đó là những cấu trúc được thương lượng và hoàn thiện, không phải là những chân lý.
Như Lilienfeld và Marino (1995) đã phát biểu: Việc loại bỏ dấu ấn của khoa học… chỉ đơn giản là sẽ làm cho các phán quyết giá trị nằm trong các quyết định này rõ ràng hơn và cởi mở hơn với những lời chỉ trích… các cuộc tranh cãi nảy lửa gần như chắc chắn sẽ nảy sinh liên quan đến điều kiện nào đáng được các chuyên gia sức khỏe tâm thần chú ý. Tuy nhiên, những tranh chấp như vậy ít nhất sẽ được giải quyết trên cơ sở hợp pháp của các giá trị và yêu cầu xã hội, thay vì dựa trên các tiêu chí không rõ ràng về tình trạng khoa học đáng ngờ.
Can Thiệp Đa Ngành 