Trong sự thôi thúc phải “online hóa” hoạt động dạy học, việc giảng dạy y khoa càng đòi hỏi cấp bách sự thay đổi từ phía giảng viên. Việc thay đổi của người học cũng quan trọng, nhưng chắc đó là chủ đề cho hoạt động khác, không phải là hoạt động của tôi ở đây. Mặc dù các chứng chỉ về phương pháp giảng dạy đã trở thành “vật trang sức” cho các giảng viên y khoa trong nhiều năm, với tôi là từ 2005, nhưng hẳn là việc cảm thấy trách nhiệm phải thực sự “dạy có phương pháp” còn rất đáng phải bàn.
Trong giảng dạy, việc trình bày các ví dụ thực tiễn luôn là sự thôi thúc với các giảng viên, nhằm tăng tính khoa học và ứng dụng của bài giảng, từ đó tăng tính thuyết phục người nghe. Nhưng không thể chỉ trình bày dưới dạng cổ điển của các giờ giảng lâm sàng theo kiểu cổ điển, khi thày trò đứng xung quanh người bệnh để thảo luận và hướng dẫn, và người bệnh bị coi là một “vật thí nghiệm”. Lẽ dĩ nhiên, chúng ta không thể không tri ân những người bệnh đã rất sẵn lòng vào vai trò như vậy, nhằm bồi dưỡng ra một thế hệ bác sĩ, nhân viên y tế tương lai. Nhưng không vì thế, chúng ta lạm dụng quá mức. Hơn nữa, các trình bày như vậy cũng có hạn chế, thậm chí hạn chế rất lớn, nhưng tôi cũng không bình luận về các hạn chế như vậy trong bài này. Điều chắc chắn là, dù để học lý thuyết hay lâm sàng, sinh viên y khoa bậc đại học cần nhiều cách thức tiếp cận hơn nữa với thực tế lâm sàng.
Vì vậy, tôi sẽ trích dịch một số ca lâm sàng dưới hình thức mô tả ở góc nhìn hồi cứu về tiến trình bệnh lý ở một số nghệ sĩ- khoa học gia nổi tiếng. Các bài này trịch dịch từ “Các rối loạn thần kinh ở các nghệ sĩ nổi tiếng” của hai nhà biên tập Julien Bogousslavsky và François Boller, 2005. Việc cần thiết phải có cách tiếp cận này có lẽ là nhằm khắc phục những hạn chế trong hồi cứu các hồ sơ y khoa, khi mà các mô tả bị hạn chế trong các mẫu biểu hành chính, cũng như môi trường tiếp xúc hạn hẹp trong phòng khám, phòng bệnh.
Trích dịch Lời nói đầu
Nghệ thuật, sự sáng tạo và thần kinh học có vẻ như là những chủ đề rất khác nhau ở cái nhìn đầu tiên [“Art” được dịch là nghệ thuật, nhưng trong tiếng Việt, từ này chỉ được hiểu là “Hình thái ý thức xã hội đặc biệt, dùng hình tượng sinh động, cụ thể và gợi cảm để phản ánh hiện thực và truyền đạt tư tưởng, tình cảm”- Từ điển tiếng Việt- Viện Ngôn ngữ học 2005. Tuy nhiên theo Wikipedia, “Art”/ Nghệ thuật là một phạm vi hoặc sản phẩm đa dạng của hoạt động con người liên quan đến trí tưởng tượng sáng tạo để thể hiện trình độ kỹ thuật, vẻ đẹp, sức mạnh cảm xúc hoặc ý tưởng khái niệm. Như vậy, nghệ thuật được dùng cho cả các sản phẩm công nghệ, kĩ thuật, với sự góp mặt của bất kì lĩnh vực hoạt động nào, kể cả khoa học kĩ thuật]. Tuy nhiên, điều hiển nhiên là nghệ thuật bắt nguồn từ não bộ. Do đó, các rối loạn của hệ thần kinh thường ảnh hưởng đến việc chuẩn bị và phát triển các hoạt động nghệ thuật vì chúng có thể làm thay đổi các chức năng vận động, giác quan và trên hết là nhận thức.
Sự sáng tạo của họa sĩ, nhạc sĩ, nhà văn, nhà thơ và các nghệ sĩ- khoa học gia khác là sự thể hiện phóng đại của một trong những chức năng não ‘cao nhất’ ở con người, và có thể hiểu rằng bệnh não, tủy sống hoặc thần kinh ngoại vi đều có thể có ảnh hưởng, thậm chí quá mức đến biểu đạt nghệ thuật. Mặc dù các bác sĩ đã thực sự quan sát thấy các trường hợp khả năng sáng tạo bị thay đổi hoặc thay đổi ở từng bệnh nhân mắc bệnh thần kinh cấp tính hoặc mãn tính, một trong những cách tốt nhất để giải quyết vấn đề có lẽ là xem xét kỹ hơn các văn bản về các nghệ sĩ nổi tiếng, những người có hoạt động và sáng tạo đã thay đổi ( hoặc đã không hoạt động sáng tạo nữa) sau khi phát triển một tổn thương hoặc rối loạn chức năng của hệ thần kinh.
Trong loạt bài tiếp theo, tác động của các bệnh thần kinh- tâm thần khác nhau như đột quỵ, động kinh, chấn thương não, sa sút trí tuệ và các vấn đề khác ở các nghệ sĩ nổi tiếng (nhà văn, triết gia, họa sĩ và nhà soạn nhạc) được trình bày qua lăng kính của những thay đổi trong hành vi của họ và sản phẩm biểu đạt của họ. Một số ‘trường hợp’ như Ravel hoặc van Gogh đã nổi tiếng, nhưng bản chất căn bệnh của họ vẫn còn gây tranh cãi. Các nghệ sĩ khác mắc chứng rối loạn thần kinh ít được nghiên cứu kỹ càng hơn, bao gồm Apollinaire, Daudet, Gernez, Haydn, hoặc Kant, chỉ trích dẫn được một số ít thông tin.
Không có cái gọi là “trung tâm sáng tạo” trong não, và việc tạo ra một tác phẩm nghệ thuật rõ ràng đòi hỏi một bộ não hoạt động “toàn thể”, về điều mà chúng ta vẫn còn thiếu nhiều kiến thức. Tuy nhiên, cũng rất đáng chú ý khi quan sát thấy tổn thương cục bộ ở não hoặc các cấu trúc thần kinh khác đã dẫn đến những thay đổi tinh tế hoặc mạnh mẽ trong sáng tạo và biểu đạt nghệ thuật ở nhiều nghệ sĩ nổi tiếng như thế nào. Giữa ‘ thần kinh học trong lịch sử’ và ‘lịch sử của thần kinh học’, nghiên cứu về cách thức rối loạn thần kinh có thể thay đổi biểu đạt ở các nghệ sĩ được công nhận và những người sáng tạo khác là một lĩnh vực chưa được khám phá. Chúng tôi hy vọng rằng cuốn sách này sẽ đóng góp hữu ích cho lĩnh vực này.
Julien Bogousslavsky và François Boller
Can Thiệp Đa Ngành 