Nghề quản gia

Trong nhiều năm, công cuộc giải phóng phụ nữ của phụ nữ Việt hay đi vào chủ đề “những công việc không tên” để nhấn mạnh rằng công sức hay vai trò của phụ nữ trong gia đình không được ghi nhận. Lý do đầu tiên của việc không được ghi nhận này là khó lượng hóa, vì “không tên” mà. Nhưng thật ra, trong phương diện nghề nghiệp, có những vị trí việc làm đi xử lý công việc này một cách chuyên nghiệp, cho thấy việc lượng hóa “những công việc không tên” không phải không làm được, và thực sự điều này cho thấy công việc là không dễ dàng. Có nghĩa là “những công việc không tên” này cần được học một cách bài bản.

Một trong những thang đo để lượng giá mức độ làm việc trong “những công việc không tên” chính là không gian. Lưu lượng thông tin đi vào giác quan, để sau đó được xử lý nhận thức, về mặt thị giác, thì rõ ràng là thể tích của không gian làm việc nhà thực sự là một đo lường cho số lượng thực hiện công việc. Ngoài vấn đề về sức lực (có thể quy ra lượng calo tiêu hao tại hệ cơ xương), thì còn các tiêu hao khó đo lường hơn chút, nhưng có thể hình dung được. Với khái niệm sức lực, công việc của các ô-sin khiến cho người ta hình dung được nó dễ dàng. Nhưng rõ ràng ràng là, vẫn còn rất thiếu, để nói về ô-sin tốt hay chưa tốt, chẳng hạn. Có hai tiêu hao năng lượng nữa có thể kể ở đây, (1) là tiêu hao của hệ thần kinh trung ương trong tiến trình tư duy; (2) rất đáng kể là tiêu hao trong tiến trình cảm xúc. Tuy nhiên, cảm xúc, bản chất của nó mang tính trải nghiệm. Vì thế, chúng ta chỉ có thể thấy rõ khi chúng ta đã có một trí nhớ về nó. Như Hoàng Trung Thông đã viết “Khi ta ở chỉ là nơi đất ở; Khi ta đi đi đất bỗng hóa tâm hồn…”

Đoạn văn của Nguyễn Ngọc Tư mô tả phần nào khái niệm này theo góc nhìn của văn hóa Việt.

NGƯỜI GIỮ HƠI NGƯỜI

(Nguyễn Ngọc Tư)

Thằng Sáu nói ông trời bắt chị Ba ở vậy cũng có lý của ổng. Phải chị lập gia đình, vùi mình vào bếp núc, chăm chút ông chồng cùng vài ba đứa nhóc, sức mấy mà tới giữ nhà giùm nó mỗi bận hàng nửa tháng trời.

Ông anh yểu mệnh thôi không kể, bầy em chị tới bốn đứa, ai cũng có tổ riêng. Trọn mùa điệp tây ra bông đỏ nhánh, chị lần lượt đi giữ bốn cái nhà, cho gia chủ kéo nhau đi du lịch. Thời buổi trộm đạo nhởn nhơ, cửa khóa trái, có bóng người ẩn hiện qua rèm cũng đỡ lo. Tàn hè, sự nghiệp giữ nhà của chị vẫn chưa kết thúc, bởi có cặp trùng ngày tập huấn, đám trẻ ở lại cần được chăn, cho ăn khi tới bữa, một thằng em khác công du nước ngoài để lại cô vợ đang mang bầu cũng nên có người làm bạn hờ khi bất trắc.

Một kẻ trời bắt lẻ, để lấp vào chỗ trống khi cần, chị Ba thuộc làu từng xâu chìa khóa nhà mấy đứa. Chậu rửa mặt nào bị nghẽn, mảng trần bê tông thấm nước, trong tủ bếp có ổ chuột, chị nhớ hết chờ lúc em về bảo nó kêu thợ sửa. Chỉ ngón tay giập trong lúc đóng lại bản lề cánh cửa sút đinh là không nói. Và giấu biệt luôn vụ vấp thềm bếp vừa mới được nâng lên, mà chị chưa kịp làm quen.

Tha thẩn trong mấy cái tổ của đám em mình, chị biết trong kho nhà thằng Sáu có mấy tấm tôn trong khi chái sau bên con Năm bị dột, thằng Tư mập ra xếp cất cả đống quần áo mới tinh, tụi còn lại mặc cũng vừa. Qua chị, tụi nó biết mình đang dư ra thứ nào đó mà trong anh em còn thiếu. Từ không còn là những đứa trẻ chung một mái nhà, bao mối quan hệ mới mở ra khiến tình anh em cũng lạt. Cuối tuần nhậu với sếp ích lợi cho việc kiếm cơm hơn là cùng anh em trong nhà. Bên mỗi người có thêm một người dưng, mà tính nết nhiều khi vừa mặt không vừa lòng, nên tặng cho nhau một tấm vạt giường, cái khăn trải bàn cũng buộc chặt lại thâm tình có nguy cơ lơi lỏng.

Phải ba má còn sống, chắc tụi nhỏ không như cơm nguội, bời rời. Chị Ba thường nói với khói, mỗi chạng vạng đốt nhang cho ông bà già trên nóc tủ. Thằng Út nghe được, không còn đòi đốn mấy cây ăn trái trước sân để mở quán nhậu. Chị với vợ chồng nó mấy bận cãi nhau, cây không cho trái là bao, nhưng chị kêu cứ giữ, chặt chi. “Cần gì trái, lấy bóng mát nằm chơi cũng bảnh, thấy chưa?”, chị đắc ý nói, ngó thằng Sáu vừa tạt qua để nguyên giày treo mình ngủ queo lòng võng. Vừa nãy nhỏ cháu cũng đạp xe qua, hái xoài xanh lắc muối ớt ăn chơi.

Đôi bận chị Ba đi giữ nhà cho mấy đứa khác, cô em dâu út không vừa lòng. Chị vắng, một mình nó chăn con nít nheo nhóc. Mệt quá đâm quạu, nó nói mát “riết rồi chỉ quên mình đang ở nhà nào”. Chị nghe trẻ con kể lại, lần đầu tiên nghĩ tới một nơi chốn của riêng mình, thứ mà chị nào giờ chưa từng có. Những căn nhà mà chị thuộc màu sắc cặp bợ nhắc nồi, đều là chỗ của người. Nào giờ nghĩ nơi có bàn thờ ba má là nhà, nhưng giờ chị không chắc lắm sau lần đứa em dằn dỗi.

Lay lắt, năm chị sáu mươi ba tuổi, mới có nhà của riêng mình. Thật sự riêng chị, ghi tên mỗi chị. Nhà cất lùi sau chỗ ba má nằm, trong nhị tỳ thành phố. Bữa sửa soạn gói chị vào mấy tấm ván quan, tụi nhỏ tìm thấy trong tủ một mớ túi xách, áo đầm, guốc, cây dù, khăn choàng. Những thứ đó tụi nó mua tặng chị Ba sau mỗi chuyến đi du lịch, như để trả công cho kẻ giúp chúng yên lòng đi ta bà thế giới, biết có xa bao lâu thì nhà mình cũng ấm hơi người, không tí bụi. Mớ đồ còn nguyên nhãn mác, chị thường lén lút gạ ai đó để cho, “Nào giờ chị luẩn quẩn ở nhà, có đi đâu đâu mà ăn diện”. Chuyến đi xa nhất thi đại học ở Sài Gòn, nhưng chị không quay lại dù đậu điểm cao. Quãng đó ba má đi ghe bán đường mía, ba khía tận miệt sông Tiền, chị chọn bỏ học giữ đám em nheo nhóc. Lúc nào chị cũng bận giữ gì đó. Hoặc chính những thứ đó giữ rịt chị, không buông.

Cho tới khi nhắm mắt, chị vẫn tiếc hoài chuyện mình không thể xẻ làm tư, giữ cùng lúc bốn cái tổ cho hết thảy bầy em cùng nhau đi biển một lần. Những chuyến đi kiểu ấy sẽ làm chúng tìm về ký ức thâm tình hồi nhỏ, thứ nhiều nguy cơ bị buông bỏ, và vách nhà may ra có một tấm hình đại gia đình rạng rỡ kề vai.